WYCIECZKA 4 - SPACERKIEM PO BEŁCHATOWIE
1. Dwór Hellwigów – więcej na temat obecnej siedziby Muzeum Regionalnego w Bełchatowie znajdziecie Państwo w opisie poprzedniej wycieczki.
http://www.muzeum.belchatow.pl/wycieczka-3-dwory-cz-1.html Rozpoczęcie wycieczki proponujemy od zwiedzania stałej wystawy „Historia Bełchatowa”, którą opracowaliśmy według nowego scenariusza i aranżacji plastycznej. Ekspozycja dostępna jest na piętrze budynku.
2. Młyn motorowy - zlokalizowany u zbiegu ulic T. Kościuszki i W. Pileckiego. Skrywany jest przez zwartą zabudowę, która odgradza go od ulicy. Budynek został wzniesiony w latach 1908-10 przez rodzinę Bartczaków – bełchatowskich ewangelików. Jego mechanizm poruszany był silnikiem gazowym. W 1946 r. został zelektryfikowany. Przed wojną młyn przeszedł w ręce rodziny Nierubiszewskich i tak funkcjonował do 1940 r. Zdewastowany podczas II wojny światowej, pełnił jedynie funkcje magazynowe. Młyn został ponownie uruchomiony w 1945 r. W 1954 r. został upaństwowiony, odtąd stanowiąc własność Miejskiej Rady Narodowej. W 1973 r. stał się własnością Gminnej Spółdzielni Samopomoc Chłopska w Bełchatowie. Funkcjonował do 2009 roku. Obecnie w obiekcie znajduje się jeden
z bełchatowskich pubów.
3. Fabryka tkacka Frajtaga – róg ulic T. Kościusz i 1-go Maja. Fabryka Pereca Frajtaga powstała na przełomie XIX-XX w. była pierwszą i zarazem największą bełchatowską tkalnią mechaniczną. Zlokalizowana została w centrum miasta w rozwidleniu ulic: T. Kościuszki i Dworskiej (dziś ul. 1-go Maja). W wyniku działań I wojny światowej przedsiębiorstwo zostało zdewastowane. Prace wznowiono dopiero w 1919 r. i trwały z przerwami do 1940 r. W czasie okupacji budynek był użytkowany jako magazyny wojskowe. Produkcję podjęto w nim po wojnie i kontynuowano do 1966 r. Od września 1969 r. zlokalizowano tu wytwórnię cukierków „Milko”. W latach 90. budynek zatracił swój fabryczny charakter, obecnie funkcjonują tu firmy handlowe.
4. Stara mleczarnia – ul. T. Kościuszki. Budynek, który opisujemy obecnie już nie istnieje. Związana jest z nim bogata historia naszego miasta. Jednopiętrowy dom, zlokalizowany niemalże po przeciwnej stronie największej bełchatowskiej tkalni mechanicznej, był własnością Szymona Mielczarskiego – naczelnika bełchatowskiej poczty, w okresie międzywojennym był siedzibą urzędu pocztowego. To w nim urodził się i dorastał Romuald Mielczarski – społecznik i twórca polskiej spółdzielczości oraz podstaw księgowości spółdzielczej. We froncie budynku zwanego „starą pocztą” od 1937/38 roku mieścił się sklep z nabiałem oraz biuro Okręgowej Mleczarni Spółdzielczej, usytuowanej w pomieszczeniach na jego tyłach. Założycielem mleczarni oraz jej kierownikiem – do chwili wybuchu wojny – był Józef Pacholczyk. Podczas okupacji nadzór nad mleczarnią przejęli Niemcy, usuwając ze stanowiska dotychczasowego kierownika. W 1941 roku mleczarnia została przeniesiona do budynku zlokalizowanego przy obecnej ulicy H. Sienkiewicza.
5. Stary Rynek - dzisiejszy Pl. G. Narutowicza usytuowany w centrum miasta do 1925 r. nazywany był Starym Rynkiem. W okresie międzywojennym prowadzono tu handel wyrobami rzemieślniczymi i fabrycznymi, z kolei drobiem i nabiałem na pobliskim placu przy remizie strażackiej, zwanym "maślanym rynkiem". Przed II wojną światową charakterystycznym elementem architektury Starego Rynku była zwarta zabudowa, która uległa całkowitemu zniszczeniu na skutek działań wojennych. Mieszkała tu głównie bełchatowska społeczność żydowska. W trakcie trwania okupacji niemieckiej Frisen Platz,
bo taką nazwę wówczas nosił Pl. G. Narutowicza był granicą getta żydowskiego, którego obszar zamykały również ulice: Pabianicka, Fabryczna i Sienkiewicza. W jednej z kamienic na tyłach Starego Rynku mieszkał Harry Haft (ur. 1925 r.). W 1941 r. został wywieziony przez hitlerowców do Auschwitz. Stoczył tam 75 nieformalnych pojedynków bokserskich organizowanych pod okiem SS-manów. Za każdą zwycięską walkę Harry Haft otrzymywał od strażników tydzień życia. Po wojnie udał się do Stanów Zjednoczonych, gdzie rozpoczął profesjonalną karierę bokserską. Stoczył 22 zawodowe walki, m.in. z amerykańskim mistrzem boksu – Rocky'm Marciano w 1949 r. Zmarł w 2007 r. mając 82 lata.
6. Kinoteatr „Polonia” - jeden z budynków istniejących do dnia dzisiejszego i zlokalizowany po zachodniej stronie ulicy Pabianickiej był niegdyś siedzibą pierwszego bełchatowskiego kinoteatru „Polonia”. Pomysłodawcą ściągnięcia do Bełchatowa kinematografu był Piotr Sołtysiński. Jego plan urządzenia kina został zatwierdzony przez Radę Budowlaną Dyrekcji Okręgowej Robót Publicznych Województwa Łódzkiego 20 listopada 1920 r. Z kolei koncesja na prowadzenie przedsiębiorstwa kinematograficznego nadeszła w kwietniu 1921 r. Wówczas bełchatowianie zyskali nie tylko nową formę rozrywki. W kinie, oprócz wyświetlanych filmów, organizowane były także odczyty, zebrania i akcje charytatywne. W latach 30. XX wieku przedsiębiorstwo przejął Jan Rybak. Bełchatowianie mogli odwiedzać kino 3 lub 4 razy w tygodniu. Liczba miejsc została zwiększona do 150. Świetlaną przyszłość przedsiębiorstwa przerwał wybuch II wojny światowej w wyniku, której nastąpiła znaczna dewastacja urządzeń kinowych. Budynek pierwszego bełchatowskiego kina istnieje do dnia dzisiejszego.
7. Remiza Strażacka - Ochotnicza Straż Pożarna pierwotnie jako Organizacja Ogniowej Straży powstała 1901 r. Jej siedziba została zlokalizowana na Starym Rynku, a budynek oddany do użytku w 1906 r. Wieża przy wschodniej ścianie remizy powstała dopiero w 1934 r.; na wysokości drugiego piętra znajdował się stalowy zbiornik na wodę. Remiza w okresie dwudziestolecia międzywojennego stanowiła dla mieszkańców miasta centrum życia kulturalnego. Po wojnie podjęto decyzję o jej rozbudowie. Obecnie budynek jest częścią Miejskiego Centrum Kultury w Bełchatowie.
8. Synagoga - w 1824 r. na byłej ul. Ewangelickiej (obecnie ul. L. i M. Kaczyńskich) wzniesiono pierwszą świątynię żydowską. W 1893 r. na jej miejscu wybudowano synagogę murowaną. W czasie II wojny światowej budynek ten uległ uszkodzeniu a w latach 50. został wyburzony. Za świątynią znajdował się cheder - budynek szkoły żydowskiej. W pobliżu funkcjonowała mykwa – łaźnia żydowska oraz rzeźnia uboju rytualnego.
9. Nowy Rynek - dziś plac Wolności. W okresie międzywojennym zachodnia część jego terenu pełniła funkcję placu targowego, w części wschodniej znajdowało się boisko. W jednej z kamienic usytuowanych przy placu miały swą siedzibę władze miejskie. W obecnej siedzibie Państwowej Szkoły Muzycznej, podczas okupacji mieścił się Arbeitsamt - Urząd Zatrudnienia. Na Nowym Rynku bełchatowianie gromadzili się w czasie obchodów uroczystości religijnych i patriotycznych. 11 listopada 1939 r. została tu odsłonięta tablica upamiętniająca bełchatowskich i okolicznych legionistów poległych w latach 1918-1920.
W 1955 roku w setną rocznicę śmierci Adama Mickiewicza na dawnym postumencie pomnika wmurowano tablicę poświęconą poecie. W latach 80. postument zburzono. Popiersie Mickiewicza wróciło na cokół w 70. rocznicę odzyskania niepodległości, w 1988 roku. Obecnie w zachodniej części znajduje się pełnopostaciowy pomnik Marszałka Józefa Piłsudskiego.
Teksty na podstawie – „Spacerkiem po Bełchatowie. Krótki przewodnik historyczno-turystyczny”. Bełchatów 2014 r.